کلینیک خواب

متاسفانه بسیاری از بیماران خودسرانه و به توصیه دوستان و آشنایان، از داروهایی که معمولاً عارضه ی آنها خواب آلودگی است، استفاده می کنند. این اقدام باعث می شود بی خوابی آنها برای ماهها و حتی سالها درمان اساسی نشود. به عنوان مثال بسیاری از مبتلایان به بی خوابی، از داروهای آنتی هیستامین به عنوان خواب آور استفاده می کنند، در صورتیکه این داروها برای درمان آلرژی و  حساسیت های فصلی استفاده می شوند و خواب آوری برای این گروه از داروها، یک عارضه و اثر سوء محسوب می شود.

سالهاست که داروسازان تلاش می کنند تا آنتی هیستامینی تولید کنند که اثر خواب آوری کمتری داشته باشد. حال، برخی از بیماران این داروها را به عنوان داروی خواب آور استفاده می کنند که اقدامی کاملاً اشتباه است.

اما برای درمان صحیح بی خوابی ابتدا باید علت بی خوابی را شناخت و به درمان آن پرداخت. مهمترین علل بی خوابی را بدین ترتیب می توان طبقه بندی نمود:

عوامل محیطی مثل سر و صدا: مسلماً سر و صدای زیاد در اتاق خواب یکی از علل مهم بی خوابی و بخصوص بیدار شدن های مکرر است. افرادی که در آپارتمان های پر ازدحام زندگی می کنند و دیوار و سقف های آپارتمان ها خاصیت عایق بودن صدا را ندارند، مشکل سر و صدا می تواند به تنهایی مانع خواب راحت افراد شود؛ بخصوص افرادی که خواب سبک تری دارند.

از دیگر عوامل محیطی می توان به گرما یا سرمای زیاد اشاره کرد که هر کدام به تنهایی می توانند مانع خواب فرد شده و یا آنکه فرد را از خواب بیدار کنند. از دیگر عوامل مهم محیطی می توان به نور اشاره نمود. نور محیط می تواند مانع خواب فرد شود. هر چه میزان نور اتاق بیشتر باشد احتمال آنکه فرد خواب راحتی داشته باشد کمتر می شود.

عوامل روانشناختی : عوامل روحی روانی بخصوص ابتلا به بیماریهای خلقی از جمله افسردگی می تواند خواب فرد را به شدت مختل کند. درمان بی خوابی این افراد در صورتی اساسی خواهد بود که در ابتدا افسردگی آنها درمان شود.

استرس های طی روز بخصوص استرس های شغلی (بیشتر بدانید: کاهش استرس) می تواند باعث بی خوابی فرد شود. توصیه می شود به ویژه 3-2 ساعت قبل از خواب محیط آرامی را فراهم آورد و حتی از بحث وجدل دوری جست. در صورتیکه احتمال می دهید صحبت با کسی به جدل و بگو مگوهای استرس زا ختم می شود آنرا به زمانی موکول کنید که با ساعت خواب شما فاصله داشته باشد. مشکلات جسمی و ابتلا به بیماریها: معمولاً ابتلا به بیماری بخصوص بیماریهای عفونی نیاز به خواب ما را افزایش می دهند ولی ابتلا به برخی از بیماریها نیز می تواند خواب ما را مختل سازد.

ابتلا به بیماریهای اسکلتی ـ عضلانی که معمولاً با درد همراه است، می تواند مانع خواب ما شود. کمردرد، درد در زانو و درد اندام فوقانی بخصوص شانه و مچ دست از جمله ی این موارد می باشند. سردرد به علت های مختلف، ناراحتی های گوارشی و درد معده، ابتلا به بیماریهای قلبی و عروقی و درد در قفسه سینه، بیماریهای ریوی به ویژه ابتلا به بیماریهایی مثل آسم که همراه با سرفه های مکرر هستند، ابتلا به دیابت و یا بزرگی پروستات که افراد مبتلا، به علت دفع ادرار مجبورند بارها از خواب بیدار شوند، همگی از عللی هستند که می توانند خواب افراد را مختل کنند.

از طرف دیگر مصرف بسیاری از داروها نیز خود می تواند مانع خواب افراد شوند، مانند داروهای ضد فشار خون، برخی داروهای اعصاب و روان و برخی داروهای قلب و عروق بخصوص اگر این داروها شب هنگام و قبل از خواب مصرف شوند.

شایعترین و مهمترین عامل در این گروه، شب کاری (کار در شیفت های چرخشی یا ثابت شب) است. یکی از مهمترین و شایع ترین شکایات شب کاران بی خوابی است. بسیاری از شب کاران به علت مشکلات ناشی از شب کاری بخصوص به علت  بی خوابی شبهای بعد از شیفت کاریشان، مجبور به ترک کار خود می شوند، چرا که بدن آنها نمی تواند تغییر ساعت خواب را تحمل کند. در بسیاری از مشاغل افراد مجبورند که شب تا صبح را بیدار بمانند همچون پرستاران، پزشکان، نگهبانان، پرسنل اورژانس، آتش نشانی و خلبانان، رانندگان و…

مطالعات نشان داده است که بیش از 20% شاغلین مجبور به نوبت کاری و شب کاری هستند و بیش از 60% این افراد دچار مشکلات خواب بخصوص بی خوابی می شوند که در صورت عدم پیشگیری و یا درمان، هم سلامتشان به مخاطره می افتد و هم در فعالیت ها و وظایف شغلیشان دچار خطا و حوادث بیشتری می شوند. این افراد می بایست در اولین فرصت به متخصصین طب کار جهت تنظیم برنامه های کاری خود مراجعه کنند.

همچنین کسانی که به غرب یا شرق دنیا مسافرت می کنند نیز موقع خواب و بیداری خود، دچار مشکل می شوند. علت آن است که ساعت داخلی بدن آنها طبق روال قبلی خواب آلوده می شود و یا از خواب بیدار می شود در حالی که مکان جدید، ساعت خواب و بیداری دیگری را طلب می کند.

هرچه مسافت طی شده بیشتر باشد، مشکل این افراد نیز شدیدتر خواهد بود. این افراد اگر برای مشکل خود فکری نکنند، ممکن است تا چند هفته، در خواب و بیداری خود مشکل پیدا کنند.

مصرف ملاتونین طبق دستور پزشک یکی از درمانهای خوب برای رفع مشکل بی خوابی این افراد خواهد بود. این اختلال را Jet lag می نامند چرا که به دنبال اختراع موتور جت و مسافرتهای هوایی این اختلال بروز پیدا کرد.

با توجه به علل فوق الذکر می توان به راحتی قبول کرد که درمان  بی خوابی مصرف قرص های خواب آور نخواهد بود. بخصوص اگر بدانیم اکثر قرص هایی که افراد به عنوان قرص خواب آور می شناسند، اثر اصلیشان خواب آوری نیست، از مصرف این داروها اجتناب خواهیم کرد.

از جمله داروهایی که به اشتباه به عنوان خواب آور مصرف می شوند می توان به  آنتی هیستامین ها، برخی داروهای ضد تشنج و برخی آرام بخش ها اشاره کرد. لذا اگر بخواهیم یک درمان را برای همه مبتلایان به بی خوابی توصیه کنیم قطعاً توصیه به رعایت بهداشت خواب می باشد و اگر بخواهیم از یک کار افراد را بر حذر داریم، عدم مصرف خودسرانه ی داروهای خواب آور خواهد بود.

میزان خواب مورد نیاز بدنمان به چه میزان است؟ آیا در طول روز احساس خستگی و خواب آلودگی می کنیم؟ بی حوصله ایم؟ آیا به اندازه ی کافی می خوابیم؟ خواب کافی یک ضرورت زندگیست. خواب ناکافی عملکرد مغز را با اختلال مواجه می سازد. محرومیت از خواب کافی بر روی تمرکز، یادگیری، کیفیت زندگی و کار، بروز خطا، خطرات و حادثه، سلامت جسمی و روحی تاثیر منفی می گذارد.

اگر می خواهید میزان خواب مورد نیاز بدن خود را محاسبه نمایید، به روش زیر اقدام کنید: افراد شاغل این کار را در روزهای تعطیل انجام دهند و یا از محل کار خود برای تاخیر احتمالی اجازه بگیرند.

حداقل یک هفته زمان خواب و بیداری در اختبار بدنتان باشد و از زنگ ساعت و یا داروی خواب آور استفاده نشود و کسی هم شما را از خواب بیدار نکند. (توجه شود که کسانی که دارو مصرف می کنند بدون هماهنگی با پزشک داروی خود را قطع نکنند) جدولی تهیه کنید و در آن زمان به رختخواب رفتن، زمان تقریبی به خواب رفتن  و زمان بیدار شدن را یادداشت کنید.

اگر طی روز هم خوابیدید، آن را در قسمت مربوط به همان روز وارد کنید. طول مدت خواب هر شبانه روز را حساب کنید. ساعات محاسبه شده در 7 روز را جمع و سپس حاصل جمع را تقسیم بر 7 کنید. اگر این میزان کمتر از 7 ساعت است و طی روز احساس خواب آلودگی می کنید، احتمال وجود اختلال در خواب شما زیاد است.

سندرم وقفه تنفسی حین خواب (Obstructive Sleep Apnea Syndrome) این سندرم شایع ترین نوع آپنه است و به علت انسداد راه های هوایی در هنگام خواب رخ می دهد. این انسداد در اکثر موارد در راه های هوایی فوقانی ایجاد می شود. باریک شدن راه های هوایی فوقانی می تواند نتیجه چندین عامل از جمله ناهنجاری های آناتومیکی مادرزادی، افزایش وزن، مصرف الکل قبل از خواب و… باشد.

نشانه های متداولی که در افراد مبتلا به آپنه خواب دیده می شوند عبارتند از:

فرد در هنگام خواب با صدای بلند خرخر می کند. فرد از خواب خود راضی نبوده و احساس سرحالی و شادابی پس از خواب را ندارد..فرد صبح ها با سردرد از خواب بیدار می شود فرد در طی روز احساس خواب آلودگی داشته و برای بیدار ماندن مشکل دارد. فرد ممکن است در شب با احساس خفگی از خواب بیدار شود. فرد شب تعرق شدید دارد خصوصا در قسمتهای فوقانی سینه، گردن، سر و صورت. فرد ممکن است در شب برای دفعه های متوالی به توالت برود. فرد ممکن است در خوابیدن مشکلی داشته و مبتلا به بی خوابی (insomnia) باشد. فرد صبح ها با احساس خشکی در دهان از خواب بیدار می شود. .معمولا افراد چاق مبتلا به این سندرم می باشند ولی الزاماً این گونه نیست. فرد ممکن است در خواب زیاد غلت بزند و یا بزاق دهانشان بر روی بالش بریزد.

آپنه خواب اختلالی است که بالقوه یک تهدید کننده ی جدی برای زندگی به حساب می آید و در بعضی از موارد نیازمند مداخلات سریع درمانی است. این اختلال می تواند در درازمدت عامل ایجاد کننده ی یک سری از بیماری ها به حساب آید از جمله:

فشار خون بالا، آریتمی های قلبی، نارسایی های احتقانی قلب، بیماری عروق کرونر، فشار خون ریوی، مقاومت به انسولین در بیماران مبتلا به دیابت، سکته مغزی، کاهش عملکرد شناختی، عدم تمرکز، نقص عملکرد سایکوموتور، افزایش وزن، افسردگی، کاهش توانایی جنسی، سوزش سر دل (Heartburn) و…

با توجه به نقشی که این سندرم در ایجاد خواب آلودگی افراطی در طی روز و عدم تمرکز دارد، افراد مبتلا به میزان بیشتری دچار تصادفات رانندگی و سوانح شغلی می شوند. یکی دیگر از عوارض این اختلال کاهش قدرت حافظه (در مورد ارتقا عملکرد های حافظه بیشتر بدانید)و توانایی یادگیری است که می تواند در کیفیت آموزشی دانش آموزان و دانشجویان تأثیر بسزایی بگذارد. درمان با توجه به عوارض فراوانی که این بیماری برای افراد در پی دارد، اهمیت درمان این بیماری روز به روز افزایش یافته و مورد توجه بیش تری قرار می گیرد.

علی رغم مشکلات و عوارض جدی این اختلال، خوشبختانه راه شناخت و درمان موثر آن امروزه در دسترس می باشد که با توجه به نوع و شدت آپنه می توان مناسب ترین روش را انتخاب نمود. استفاده درست از این روش ها نه تنها می تواند در بهبود کیفیت خواب آنها موثر باشد؛ بلکه اثرات سوء قطع تنفس بر روی ارگانهای حیاتی بدن را کاهش داده و یا کاملاً متوقف کند.